Roep om regie tijdens gemeentelijk grondstoffencongres

Dat zei burgemeester Tjeerd van der Zwan van de gemeente Heerenveen bij de aftrap van het gemeentelijke grondstoffencongres 2023. Hij begon over de start van statiegeld op blikjes op 1 april aanstaande en wees de zaal erop hoe Friese aardappelhandelaren uit het dorp Menaam rond 1900 al een bedrag vroegen voor de manden waarin de aardappels geleverd werden. Nu statiegeld met de invoering op kleine plastic flesjes en op blikjes begonnen lijkt aan een opmars, zou er volgens Van der Zwan ook best gekeken mogen worden naar het heffen van statiegeld op batterijen, drankenkartons en rookwarenverpakkingen. “En wie weet is een retourpremie op textiel ook denkbaar.”

Statiegeld

Met het terugkrijgen van grondstoffen kunnen efficiënte stappen gezet worden richting een circulaire economie. Statiegeld is daartoe een middel, maar de oplossing voor het terugkrijgen van de grondstoffen ligt volgens Van der Zwan bij de bron: de industrie. Die zou zijn eigen product terug moeten willen krijgen en producten moeten maken die kunnen worden gerecycled of hergebruikt. Er zouden meer prikkels aan de voorkant van de productieketen moeten komen om te voorkomen dat gemeenten, die uiteindelijk de taak hebben het afval gescheiden in te zamelen, “blijven dweilen met de kraan open”, aldus de burgemeester.

Uitgebreide producentenverantwoordelijkheid 

Want die gemeenten staan voor de uitdaging om een inzamelsysteem op te tuigen dat onder meer past binnen de gemeente, zorgt voor optimaal hergebruik, het scheidingspercentage omhoog brengt, en betaalbaar blijft. En dat in een realiteit waarin de hoeveelheid huishoudelijk afval toeneemt, en de afvalstoffenheffing in veel gemeenten stijgt. Dat is steeds lastiger uit te leggen, aldus de burgemeester, ook omdat gemeenten soms weinig invloed hebben op de oorzaken van die stijging. Uitgebreide producentenverantwoordelijkheid (UPV) zorgt voor een prikkel in het systeem, maar leidt soms tot ingewikkelde discussies. Want waar producenten in dat systeem verantwoordelijkheid moeten afleggen richting het Rijk, moeten gemeenten dat dus richting burgers. Om deze discussie te beslechten is regie nodig, vindt hij, en die moet het Rijk oppakken. “Anders blijven we rondjes om elkaar heen draaien.” Het thema van het congres ‘Samenwerken in de keten’ was dan ook buitengewoon actueel, besloot Van der Zwan.

Kaders stellen

Gedurende dag nam de roep – of was het een schreeuw? – om meer hulp van de overheid alleen maar toe. In een van de laatste sessies bijvoorbeeld over het Nationale Programma Circulaire Economie (NPCE) vond ruim driekwart van de aanwezigen dat gemeenten meer middelen moesten krijgen om de transitie vorm te geven. Maar vooral ook kaders. Want het het NPCE geeft geen houvast voor gemeenten om er uitvoering aan te geven, "nee, zelfs niet om mijn wethouder ervan te overtuigen ermee aan de slag tegaan", riep een bezoeker vertwijfeld uit. Het NPCE is een plan dat juist moet uitmonden in allerlei concrete uitwerkingen die wel houvast gaan bieden, zo beloofde Marieke Spijkerboer, sinds begin dit jaar directeur van de directie Duurzame Leefomgeving en Circulaire Economie bij het Ministerie van IenW. En extra middelen zitten er naar alle waarschijnlijkheid niet in deze kabinetsperiode. Maar er wordt hard gewerkt om bij de formatie van het volgende kabinet voldoende inbreng te hebben om de grondstoffentransitie even belangrijk te laten zijn als de energietransitie.

EU zet de kaders

De aanpassing van de Kaderrichtlijn afvalstoffen (Kra) die voor 2023 op het programma stond, zal voorlopig niet doorgaan. Het ontwerp van de herziening is door de juridsiche afdeling afgewezen, en dus is het weer terug naar de tekentafel wist Vanya Veras, secretaris-generaal van Municipal Waste Europe. De herzieining, met overigens kleine aanpassingen, zal nu waarschijnlijk pas begin 2025 weer aan de orde zijn, maar dan met ingrijpendere wijzigingen. Veras schetste hoe belangrijk en vergaand het belang van Europese regelgeving is. Niet alleen gemeenten maar ook bedrijven stemmen hun strategie er steeds meer op af. Deze maand alleen al presenteerde de Europese Commissie de EU-richtlijn greenwashing, het voorstel voor "recht op reparatie en een pakket met de Net Zero Industry Act (NZIA), de Critical Raw Materials Act (CRMA) en de  strategie voor meer concurrentievermogen op de lange termijn, waarmee de EU minder afhankelijk moet worden van kritieke grondstoffen. En er komt nog veel meer aan. De kaders lijken nu dus vooral uit Brussel te komen. 

Volle bak

Zoals gewoonlijk was ook dit jaar het gemeentelijk grondstoffencongres van de NVRD weer een goed bezocht evenement. Op de dag zelf (donderdag 30 maart) stond de teller van het aantal deelnemers dat zich had aangemeld op 576. Meer dan het jaar ervoor, toen het congres voor het eerst weer sinds de corona lockdown werd georganiseerd. Net als vorig jaar vond het grondstoffencongres plaats in Hart van Holland in Nijkerk. Na het plenaire gedeelte konden deelnemers zich in verschillende deelsessies laten bijpraten over ‘brede onderwerpen’ als grondstoffenschaarste, of Europese of nationale beleidsontwikkelingen. Ook waren er gerichte deelsessies over bijvoorbeeld de UPV textiel, gft, of circulaire ambachtscentra, en sponsorsessies van Attero, Sidcon, Camenai en Sympany.